شناي همسايه‌ها در زير آب‌هاي كاسپين
رضا غيبي
آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان بر نفت وگاز خزر خيمه زده‌اند
در سال ۲۰۰9 ميزان برداشت سه كشور جمهوري آذربايجان، تركمنستان و قزاقستان بالغ بر 7/2 ميليون بشكه در روز بوده كه سهم ايران از اين ميزان برداشت صفر بوده است. افزايش توليد نفت و گاز درياي خزر توسط اين سه كشور در سال‌هاي گذشته بسيار چشمگير بوده است و غيبت ايران در اين برداشت‌هاي نفت و گاز به چشم مي‌خورد. توليد و صادرات نفت و گاز كشورهاي حاشيه خزر شامل آذربايجان، قزاقستان و تركمنستان طي سال ۲۰۰9 رشد چشمگيري داشته و به حدود ۲/۷ ميليون بشكه در روز رسيده است. براساس آمارهاي ميس، ميزان توليد نفت سه كشور طي سال ۲۰۰8 به بيش از 366/2 ميليون بشكه در روز رسيده است. اين رقم طي سال ۲۰۰7 كمتر از 114/2 ميليون بشكه بوده است.
توليد گاز طبيعي نيز در اين مدت به بيش از 8/104 ميليارد مترمكعب رسيده است. اين رقم طي سال ۲۰۰7 نيز به كمتر از 4/97 ميليارد مترمكعب رسيد.
اين سه كشور با شتاب دادن به توسعه ميادين نفتي خزر ميزان برداشت خود را به‌طور چشمگيري افزايش مي‌دهند، به‌طوري كه در سال ۲۰۰7 در مجموع 13/2 ميليون بشكه در روز نفت خام از منابع درياي خزر برداشت شد كه اين رقم با ۲۰۵ هزار بشكه افزايش در روز به 335/2 ميليون بشكه در روز در سال ۲۰۰8 رسيد.
جمهوري قزاقستان بيشترين ميزان بهره‌برداري از ذخاير درياي خزر را داشته است. توليد نفت اين كشور از ميادين نفتي درياي خزر از 513/1 ميليون بشكه در روز در سال ۲۰۰7 به 53/1 ميليون بشكه در روز در سال ۲۰۰8 رسيد. توليد نفت جمهوري آذربايجان از ۶۴۰ هزار بشكه در روز در سال ۲۰۰7 به ۸۰۰ هزار بشكه در روز در سال ۲۰۰8 رسيد.
توليد نفت تركمنستان نيز با ۱۰ هزار بشكه افزايش از ۱۷۵ هزار بشكه در روز در سال ۲۰۰7 به ۱۸۵ هزار بشكه در روز در سال ۲۰۰8 رسيد.
درياي خزر با توجه به اينكه احتمالا در دهه آينده به يكي از بزرگ‌ترين حوزه‌هاي صادرات نفت و گاز تبديل مي‌شود، يك منطقه مهم و استراتژيك در بازار جهاني انرژي به حساب مي‌آيد.
برآوردها حاكي از اين است كه درياي خزر پس از خاورميانه و روسيه سومين ذخاير بزرگ نفت و گاز جهان را در خود جاي داده است ولي با اين حال عواملي همچون عدم توسعه‌يافتگي ميادين نفت و گاز اين حوزه و اختلاف بر سر مسيرهاي صادرات نفت خزر همچنان مانع از اين شد كه اين منطقه نقش اساسي خود را در بازار انرژي ايفا كند. گرچه قدمت توليد نفت در حاشيه اين درياچه به حداقل ۱۱۰ سال قبل و توليد در چاه‌هاي غني باكو بازمي‌گردد اما برداشت از منابع عمده نفت و گاز اين درياچه، تقريبا پس از فروپاشي اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي (سابق) در سال ۱۹۹۰ آغاز شد.
برخي مطالعات انجام‌شده طي سال‌هاي اخير ميزان نفت قابل برداشت از بستر درياچه خزر را دست‌كم ۸۰ ميليارد بشكه اعلام كرده‌اند و گفته مي‌شود به دليل موقعيت جغرافيايي ممتاز اين درياچه، تا سال ۲۰۲۰ ميلادي، برخي كشورهاي اروپايي، آسياي شرقي و حتي آمريكا تا ۸۰ درصد نياز نفت (و گاز) خود را از منابع درياچه خزر تامين خواهند كرد. يك مركز مطالعات انرژي در غرب در سال ۲۰۰۶ ميلادي، با انجام برآوردهاي ميداني اعلام كرد يك‌سوم منابع گاز طبيعي و نفت خام دست‌نخورده جهان در سواحل و زيرآب‌هاي درياي خزر قرار دارد. آنچه كه مسلم است نفت و گاز موجود در بستر اين درياچه، در دهه‌هاي آينده از منابع كليدي تامين انرژي موردنياز جهان خواهد بود و همين موضوع، خزر را به آوردگاه مناقشات و رقابت‌هاي سياسي و اقتصادي تبديل كرده است.
برخي مطالعات انجام‌شده طي سال‌هاي اخير ميزان نفت قابل برداشت از بستر درياچه خزر را دست‌كم ۸۰ ميليارد بشكه اعلام كرده‌اند و گفته مي‌شود به دليل موقعيت جغرافيايي ممتاز اين درياچه، تا سال ۲۰۲۰ ميلادي، برخي كشورهاي اروپايي، آسياي شرقي و حتي آمريكا تا ۸۰ درصد نياز نفت (و گاز) خود را از منابع درياچه خزر تامين خواهند كرد. يك مركز مطالعات انرژي در غرب در سال ۲۰۰۶ ميلادي، با انجام برآوردهاي ميداني اعلام كرد يك‌سوم منابع گاز طبيعي و نفت خام دست‌نخورده جهان در سواحل و زيرآب‌هاي درياي خزر قرار دارد. آنچه كه مسلم است نفت و گاز موجود در بستر اين درياچه، در دهه‌هاي آينده از منابع كليدي تامين انرژي موردنياز جهان خواهد بود و همين موضوع، خزر را به آوردگاه مناقشات و رقابت‌هاي سياسي و اقتصادي تبديل كرده است.
ايران يكي از پنج همسايه ساحلي خزر است و در شرايطي كه چهار كشور ديگر همسايه خزر، در رقابتي نفسگير مشغول توسعه عمليات و توليد از ميادين نفتي فراساحلي خود در اين درياچه هستند، سهم ايران در توليد حامل‌هاي انرژي از منابع بستر اين درياچه، صفر است.تا پيش از فروپاشي اتحاد شوروي و شكل‌گيري شرايط نوين سياسي و هويتي در حاشيه درياچه خزر، ايران و شوروي تنها مجاوران اين درياچه بودند و نحوه تسهيم منابع و ذخاير در اين منطقه را با مذاكرات دوجانبه حل و فصل مي‌كردند. پس از فروپاشي شوروي و استقلال جمهوري‌هاي جديد، كانون‌هاي تصميم‌سازي و تدبيرپردازي براي چگونگي برخورداري از ذخاير اين پهنه آبي، روبه تعدد گذاشت و در جدالي پرتنش همه كشورهاي ساحلي به جز ايران سعي در برداشت هرچه بيشتر از ذخاير انرژي بستر درياچه خزر را دارند.
ايران همواره معتقد بوده زماني كه وضع رژيم حقوقي اين درياچه و حق و سهم كشورهاي ساحلي از مقدار ذخاير آن مشخص نشده، برداشت از منابع نفت و گاز كاسپين نافي و ناقض حقوق سايرين است. بر همين اساس و در حالي كه بيش از ۱۸ سال از شكل‌گيري شرايط جديد منطقه‌اي در منطقه خزر سپري شده، جمهوري اسلامي ايران نه حتي در مناطق مورد مناقشه ميان اين درياچه كه در مناطق نزديك به ساحل ايران هم يك مورد عمليات حفاري انجام نداده است. در حالي كه قزاقستان، تركمنستان و روسيه به انجام عمليات اكتشاف و توسعه بلوك‌هاي نفتي خود در فلات قاره درياچه خزر مشغولند و جمهوري آذربايجان سال‌هاست بخش عمده نفت خود را از مناطق فلات قاره برداشت مي‌كند. متاسفانه جمهوري اسلامي ايران با غفلت از اين فرصت طلايي مدام به تكرار آرمان «تدوين رژيم حقوقي درياي خزر» مشغول است.
ايران همواره معتقد بوده زماني كه وضع رژيم حقوقي اين درياچه و حق و سهم كشورهاي ساحلي از مقدار ذخاير آن مشخص نشده، برداشت از منابع نفت و گاز كاسپين نافي و ناقض حقوق سايرين است. بر همين اساس و در حالي كه بيش از ۱۸ سال از شكل‌گيري شرايط جديد منطقه‌اي در منطقه خزر سپري شده، جمهوري اسلامي ايران نه حتي در مناطق مورد مناقشه ميان اين درياچه كه در مناطق نزديك به ساحل ايران هم يك مورد عمليات حفاري انجام نداده است. در حالي كه قزاقستان، تركمنستان و روسيه به انجام عمليات اكتشاف و توسعه بلوك‌هاي نفتي خود در فلات قاره درياچه خزر مشغولند و جمهوري آذربايجان سال‌هاست بخش عمده نفت خود را از مناطق فلات قاره برداشت مي‌كند. متاسفانه جمهوري اسلامي ايران با غفلت از اين فرصت طلايي مدام به تكرار آرمان «تدوين رژيم حقوقي درياي خزر» مشغول است.
دست‌اندركاران وزارت نفت با تفسير شرايط خاص جغرافيايي ساحل جنوبي درياچه خزر، مساله فرصت‌سوزي انجام شده در عرصه احقاق حق و سهم ايران در نفت و گاز درياي خزر را توجيه مي‌كنند. آنها معتقدند چون عمق دريا در ساحل جنوبي زياد و شرايط حفاري دشوار است و ايران هم فاقد فناوري حفاري عميق دريايي است تاكنون نتوانسته‌ايم از منابع نفت و گاز اين منطقه برداشت كنيم.
گرچه موضوع اخير به واقعيت نزديك است و به راستي عمق درياي كاسپين در ساحل جنوبي بسيار بيشتر از سواحل غربي و شمالي آن است اما به موازات دانش و فناوري حفاري و استخراج نفت در مناطق عميق دريايي هم در جهان امروز پيشرفت‌هاي چشمگيري كرده و مصداق بارز آن، سكوي توليدي شركت استات اويل در منطقه فلات قاره نروژ است كه در كف دريا نصب شده است. با اين وصف صرف اينكه ساحل ايراني درياي خزر عميق‌تر از سواحل ديگر كشورها است، نمي‌توان فرصت‌سوزي و ركود را در عرصه برداشت نفت و گاز از سوي ايران موجه دانست. واقعيت اين است كه تاثيرپذيري ايران از رهيافت‌ها و سياست‌هاي مسكو، عامل اصلي پيدايش اين وضعيت در سند انرژي درياي خزر است.
روسيه به‌عنوان ميراث‌دار اتحاد شوروي سابق، سعي داشته و دارد خود را همچنان قدرت بلامنازع و بازيگر و بازي‌گردان اصلي مسائل حوزه درياي خزر جلوه دهد. بر همين اساس كشورهاي قزاقستان، تركمنستان و آذربايجان با حمايت آشكار روسيه بي‌توجه به لزوم تدوين رژيم حقوقي درياي خزر به برداشت از منابع انرژي اين منطقه مبادرت كرده‌اند. از سويي و با توجه به اينكه روسيه جايگاهي ويژه در عرصه سياست خارجي ايران دارد ايران هم نسبت به جولان كشورهاي تحت حمايت روسيه در برداشت از منابع انرژي خزر چشم فروبسته است.
روسيه به‌عنوان ميراث‌دار اتحاد شوروي سابق، سعي داشته و دارد خود را همچنان قدرت بلامنازع و بازيگر و بازي‌گردان اصلي مسائل حوزه درياي خزر جلوه دهد. بر همين اساس كشورهاي قزاقستان، تركمنستان و آذربايجان با حمايت آشكار روسيه بي‌توجه به لزوم تدوين رژيم حقوقي درياي خزر به برداشت از منابع انرژي اين منطقه مبادرت كرده‌اند. از سويي و با توجه به اينكه روسيه جايگاهي ويژه در عرصه سياست خارجي ايران دارد ايران هم نسبت به جولان كشورهاي تحت حمايت روسيه در برداشت از منابع انرژي خزر چشم فروبسته است.
امروز اما با گذشت یک سال از راه‌اندازي سكوي حفاري ايران البرز می توان گفت ما هم به جمع كشورهاي توليدكننده نفت و گاز از بستر درياي خزر خواهيم پيوست اما واقعيت اين است تا زماني كه سياست خارجي ايران در برخي حوزه‌ها با موضعگيري كرملين پيوند خورده باشد، نمي‌توان انتظار داشت ايران در نفت و گاز خزر قدرت مانوري همچون خليج فارس كسب كند.
*نظرات وارده در یادداشت ها لزوما دیدگاه ما نیست
شناي همسايه‌ها در زير آب‌هاي كاسپين
http://abyes.blogspot.com/ :برای ادامه مطلب به این لینک .کلیک کنیدشما هم چيزی بنويسيد- هر چي دلتان مي خواهد بنويسيد. اينجا مربوط به شماست- اگر نظر خصوصی‌ای دارید لطف کنید و از طریق ای‌میل مطرح کنید، ممنون
No comments:
Post a Comment